Wystawa „Modernités suisses (1890-1914)”, Musée d’Orsay w Paryżu.

Według Oscara Wilde’a Szwajcaria „wyprodukowała tylko teologów i kelnerów”. E tam. Szwajcaria wyprodukowała również szwajcarski modernizm, którego dopiero co była wystawa w Musée d’Orsay w Paryżu.

Szwajcaria wyprodukowała tez czekoladę Toblerone, ale dopiero 8 lat po śmierci Wilde’a, tak że prawie wybaczam mu ten afront. Prawie. 

Szwajcarska czekolada i szwajcarski modernizm

Jednak mam wrażenie, że w Europie Toblerone jest bardziej znane niż szwajcarscy malarze awangardowi razem wzięci. Są nawet mniej znani niż szwajcarscy romantycy czy symboliści, na czele z Johannem Heinrichem Füsslim i jego „Nocną marą”, o której pisałam Wam kiedyś na Wernisażerii, albo Arnoldem Böcklinem mającym gigantyczny wpływ na twórczość Giorgia de Chirico, Maxa Ernsta i Salvadora Dali. Jakoś tak wyszło, że świat pominął jednych z ciekawszych malarzy europejskiej awangardy, prawie jak Wilde Toblerone. Prawie. 

Na wystawie „Modernités suisses (1890-1914)” (kuratorzy: Paul Muller i Sylvie Patry) pokazano ponad 70 prac, głównie ze szwajcarskich kolekcji publicznych i prywatnych, większość z nich nie była nigdy pokazywana we Francji, w Polsce tym bardziej.

Znalazły się wśród nich obrazy pionierów szwajcarskiego modernizmu, czyli Ferdinanda Hodlera i Giovanniego Segantiniego, a także pokolenia szwajcarskich malarzy urodzonych około lat 70. XIX wieku (wśród nich: Cuno Amiet, Giovanni i Augusto Giacometti, Felix Vallotton, Ernest Bieler, Max Buri), które pod koniec lat 90. zrewolucjonizowało sztukę w Szwajcarii. 

Modernistyczny konglomerat

Ponieważ wielu z nich studiowało malarstwo albo pracowało we Francji, Niemczech czy Włoszech, mieli kontakt z europejskimi ruchami awangardowymi i wiedzieli oraz widzieli, jak się teraz maluje. Radośnie czerpali z nabistów, neoimpresjonistów, symbolistów, kluazonizmu i szkoły z Pont-Aven, widać tez inspirację art nouveau czy niemieckim ekspresjonizmem.  Taki właśnie był szwajcarski modernizm, wszystko, co było modne w Europie, zostało twórczo przeformowne.

Bo szwajcarscy moderniści serio wszystko po swojemu przetwarzali, stąd pojawiają się u nich takie nowości jak ikonografia folklorystyczna, typowo alpejskie górsko-jeziorne krajobrazy czy wątki lokalne widoczne np. w obrazie Amieta „Wielka zima”, przed którym stoję. W pierwszej chwili trudno jest dostrzec malutką postać narciarza, który mozolnie przedziera się przez wypełniające większość płótna bezkresną krainę śniegu (na trasę to ja bym nie liczyła). Dla mnie – jako narciarki – ten obraz jest podwójnie emocjonujący, aż słychać ciszę bijącą z tego monumentalnego obrazu.

Szwajcarscy moderniści często stawiali na tematy związane z historią i kulturą narodową swojego młodego państwa związkowego, które powstało zaledwie kilka dekad wcześniej, w tym samym roku, co „Dama kameliowa” Dumasa czy „Targowisko próżności” Thackeraya. 

Wychodzi na to, ze pod pewnymi względami 1848 rok był całkiem niezły. 

Ćwierć wieku szwajcarskiego modernizmu

Na wystawie byłam ponad 2 tygodnie wcześniej, ale potrzebowałam czasu, żeby zebrać wrażenia po obejrzeniu ćwierć wieku szwajcarskiego modernizmu. W Muzeum Orsay zaprezentowano pełen przekrój obrazów 15 artystów, stąd było tam wszystko: malarstwo figuratywne, abstrakcja, symbolizm, kubizm, martwa natura, pejzaże, wnętrza domów, portrety oraz autoportrety. Trudno to w miarę krótko opisać. To będzie niekrótko.

Tym bardziej, że od dłuższego czasu szykowałam się na tę wystawę. W lutym lub marcu, siedząc w Szwajcarii, mówiłam, że już dość koronawirusoroku i mojej przerwy w spędzaniu czasu w Paryżu, to znak, że o genialnej wystawie „Szwajcarski modernizm” w Muzeum Orsay czytam w Szwajcarii i niech tylko we Francji otworzą muzea, to na bank na nią polecę. I poleciałam, z czego bardzo się cieszę.

Szwajcarski modernizm, czyli trochę Degasa, trochę van Gogha i jakoś leci

„Modernités suisses (1890-1914)” składało się z 11 sal, m.in. „W poszukiwaniu niewinności”, w której znalazły się tematy takie jak sady, ogrody, macierzyństwo i zabawy dzieci, w tym mocno inspirowany Degasem „Bączek” Marthy Stettler. 

Z kolei dział, który najbardziej przyciągał tłumy, to „Kolor i światło”. Zaprezentowano w nim pełne przefiltrowanych promieni słonecznych obrazy, np. „Plamy słońca” zafascynowanego Gauguinem Amieta, który spędził trochę czasu w Pont-Aven, a także kopie obrazów van Gogha („Most Langlois w Arles” i „Arlezjanka”), który dla szwajcarskich malarzy był bogiem i Słońcem w jednym. 

Niepokojący teatr intymności

A to właśnie w tej sali wisiały dwa obrazy przedstawiające tę samą brunetkę w wielkim fioletowym kapeluszu i jasnej kreacji: Trutti Müller, kolekcjonerkę oraz mecenaskę wielu szwajcarskim malarzy. Świetnie się bawiłam, porównując oba portrety, które podczas jednej sesji równocześnie malowali Cuno Amiet oraz Giovanni Giacometti. Dwa style, jedna modelka, jedno Muzeum Orsay, jedna Wernisażeria.

Jednak moim najulubieńszym działem na wystawie jest „Niepokojący teatr intymności”: sala z pracami artystów, którzy wybebeszyli na druga stronę portret rodzinny, od XVII wieku zdążył się nieco przejeść. 

I tak Félix Valloton w „Czerwonym pokoju” przedstawił ostro kłócącą się parę, a Sigismud Righini w „Rodzinie I” stworzył odświeżającą jak sałatka z zielonej papai interpretację tegoż typowego dla klasy średniej tematu.

Na obrazie on sam stoi na drugim planie i obserwuje ojca Francesco (również artystę), matkę Marię (nieartyskę), żonę Constance (również artystkę). Nad mocno izolującymi się od siebie członkami rodziny wiszą czarno-białe reprodukcje starych obrazów, które w zestawieniu z żywymi kolorami Righiniego oraz sztywnymi pozami modeli budzą niepokój i wrażenie, że halo! coś tu jest mocno nie tak. 

Szwajcarski modernizm na ludowo: chłopskie sceny rodzajowe

Ciekawa też była sala „Odrodzenie chłopskich scen rodzajowych”. To tu oprócz Maxa Buriego dziewczyn i akordeonistów z doliny Hasli albo Ernesta Bielera Savièsego „Zbieraczki liści” z kantonu Valais, poprzez ramę i faliste linie nawiązującej do art nouveau, znajdowała się fascynująca szwajcarska Olimpia. Chodzi o obraz „Siesta” Buriego z modelką w tradycyjnej ludowej sukience leżącą w pracowni (zwróćcie uwagę na znajdujące się w tle obrazy). 

Mogłabym długo jeszcze pisać o wystawie „Modernités suisses (1890-1914)”, bo nie znałam większości prac, tak samo jak niektórych artystów. Szok.

A Wy jak stoicie ze szwajcarskimi malarzami modernistami?

***