Wystawa „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki” w Muzeum Narodowym w Poznaniu.

Pękam z dumy!! Jako Wernisażeria kolejny raz objęłam patronat nad wystawą w Muzeum Narodowe w Poznaniu. Tym razem nad cudowną i ważną ekspozycją „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki”. W dodatku Jacek Malczewski to jeden z moich trzech najukochańszych polskich malarzy (pozostała dwójka to Witkacy i Wyspiański, wiecie, że jeśli chodzi o sztukę, to ja #teamkraków).

To już kolejna – po „Awangardzistka. Maria Nicz-Borowiakowa (1896-1944)” w Muzeum Narodowym w Poznaniu” -wystawa w Muzeum Narodowym w Poznaniu, nad którą objęłam patronat medialny. Jestem bardzo dumna i szczęśliwa, że w ten sposób mogę przyłożyć się do ochrony dziedzictwa narodowego. Tym bardziej, że niszczenie przez Rosjan dzieł sztuki to złamanie ratyfikowanej w 1954 r. „Konwencji haskiej o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego”, a dewastowanie obiektów historycznych i artystycznych oficjalnie zalicza się do zbrodni wojennych. Dlatego „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki” ma o wiele większą siłę rażenia niż „standardowa” wystawa Malczewskiego.

Ochrona dziedzictwa kulturowego. Kampania MKiDN „Puste ramy”

Teraz będzie trochę patosu, nastawcie się, ale o takich sprawach inaczej nie da się pisać: ewakuowanie dzieł ze Lwowa do Polski, a konkretnie do Muzeum Narodowego w Poznaniu, jest wyrazem pomocy i solidarności w ochronie człowieczeństwa oraz w ochronie dziedzictwa kulturowego. Niestety nasz kraj najlepiej wie, co to straty wojenne: w czasie II wojny światowej Polska straciła ponad pół miliona (!!) dzieł sztuki, o czym przypomina zainicjowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego genialna kampania „Puste ramy„. Ponad 500 tysięcy polskich dóbr kultury nigdy nie wróciło na swoje miejsca, więc cudownie, że możemy pomóc Ukrainie ochronić obrazy jednego z największych polskich malarzy.

A na wystawie „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki” prezentowana jest cała kolekcja ukraińskiego muzeum: 34 dzieła Malczewskiego, wśród których znalazły się ukończone obrazy, niedokończone prace oraz szkice.

Najstarszy obraz pochodzi z 1877 r. („Studium do portretu Piotra Dobrzańskiego”), a najmłodszy z 1926 r. („Chłopiec koło okna”), tak że do podziwiania prawie 4 (!!) dekady twórczości Malczewskiego, m.in.  „Chrystus w Emaus”, „Pytia”, „Pieta”, „Meduza”, dwa uwielbiane przeze mnie „Autoportrety z Muzą” oraz inne autoportrety i portrety, w tym mój hicior, 2 w 1: autoportret Malczewskiego z Mieczysławem Gąseckim. Jak przystało na mistrza selfie, Malczewski ma do perfekcji opracowany jeden nieśmiertelny wyraz twarzy: milcząco wyniosły. Jeśli nazywasz się Malczewski, naprawdę nie potrzebujesz więcej min.

Kontekst wystawy: „Idę więc w świat i trwam” Rainera Marii Rilkego i „Koniec i początek” Wisławy Szymborskiej

Sam tytuł wystawy pochodzi z wiersza Rainera Marii Rilkego:

„Idę więc w świat i trwam,

idę tam i powrotnie;

mam swoją radość i ból swój mam,

a wszystko to mam – samotnie”.

„Idę więc w świat i trwam” można rozumieć na dwa sposoby – z jednej strony dosłownie, bo Malczewski faktycznie „poszedł” ze Lwowa do Poznania i dzięki temu trwa w najlepsze, a z drugiej strony metaforycznie: dzieła sztuki muszą „iść w świat”, żeby podczas wojny móc przetrwać i nie ulec zniszczeniu, i muszą „trwać” dla nas i dla przyszłych pokoleń jako część naszego dziedzictwa.

Oprócz tego wystawie kontekstowo towarzyszy jeszcze inny wiersz – „Koniec i początek” Wisławy Szymborskiej:

„Po każdej wojnie

ktoś musi posprzątać

Jaki taki porządek

sam się przecież nie zrobi”.

„Lwowski” Malczewski i „poznański” Malczewski w Muzeum Narodowym w Poznaniu

I Muzeum Narodowe w Poznaniu zadbało o to, żeby po wojnie było co „posprzątać” – obrazy Malczewskiego znalazły schronienie i bezpiecznie można je eksponować. Szczególnie że przedstawicielom Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki bardzo zależało na tym, żeby w Poznaniu ich Malczewski był prezentowany – chcieli, żeby uświadamiał widzom okrucieństwo wojny, brak poczucia bezpieczeństwa, kruchość życia, a także opowiadał o tym, że trzeba chronić nie tyle polskie czy ukraińskie dziedzictwo, tylko wręcz światowe dziedzictwo.

Tym bardziej, że stolica Wielkopolski ma doświadczenie w prezentowaniu prac ze zbiorów lwowskich: w 1968 r. w Muzeum Narodowym w Poznaniu odbyła się wielka wystawa monograficzna Malczewskiego i zaprezentowano na niej 8 z 34 obecnie eksponowanych obrazów. Na odwrotach niektórych z nich pozostały jeszcze naklejki z owej wystawy zorganizowanej 55 lat temu.

Sama wystawa „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki” sąsiaduje z pracami Malczewskiego z obfitej kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu, co daje kapitalny efekt: za jednym podejściem można zachwycić się i „lwowskim” Malczewskim, i „poznańskim”. 70 obrazów Malczewskiego w jednym miejscu. No bajka.

Jacek Malczewski i Lwów

A skąd w ogóle wzięło się tyle Malczewskiego w Lwowie?

Otóż Malczewski od początku był związany ze Lwowem, ponieważ w 1903 r. to właśnie tu miał swoją pierwszą wystawa indywidualną. To był czas zanim ruszyła Lwowska Narodowa Galeria Sztuki. Chociaż już w 1897 r. magistrat lwowski zadecydował o utworzeniu Lwowskiej Galerii Obrazów (tak do 1998 r. nazywała się Lwowska Narodowa Galeria Sztuki), dopiero 5 lat później, w 1902 r., zakupiono pierwsze obrazy polskich artystów, m. in. Jana Matejki, Edwarda Okunia oraz rzecz jasna Jacka Malczewskiego.

W czasie Pierwszej Rewolucji Rosyjskiej, czyli w latach 1905-1907, prywatni kolekcjonerzy, bojąc się o to, co stanie się z ich zbiorami, zaczęli je wyprzedawać. W ten sposób z rąk rekina biznesu branży cukrowniczej, Jana Jankowicza, do Lwowskiej Galerii Obrazów trafiło ok. 400 obrazów, m.in. Rafaela, Rembrandta, Rubensa, Van Dyke, Velasqueza. A że trafiło w Walentynki 14 lutego 1907 r. to ta data jest oficjalnie uważana za dzień założenia Lwowskiej Galerii Obrazów. Wymarzona data dla wszystkich osób kochających sztukę,

Lwowska Narodowa Galeria Sztuki ma kolekcję obejmującą wszystkie okresy twórczości Malczewskiego, ale już w 1908 r. posiadała 29 obrazów i szkiców artysty reprezentujących jego wówczas ponad trzydziestoletnie „portfolio”.

Lwowska Narodowa Galeria Sztuki. Kolekcja sztuki polskiej

Kolekcję sztuki polskiej w lwowskiej instytucji sukcesywnie powiększano, aż w 1919 r. polski mecenas kultury i sztuki Bolesław Orzechowicz podarował muzeum swój zbiór zawierający prace m.in. Jana Matejki, Juliusza Kossaka czy Artura Grottgera. Doprawdy żałuję, że nikt dotąd nie podarował mi takiego zbioru, jakbyście o tym marzyli – nie walczcie z własnymi marzeniami.

W każdym razie niebawem Lwowska Galeria Obrazów miała już trzy oddziały: sztuki polskiej, sztuki zachodnioeuropejskiej i Panoramę Racławicką, w tym obrazy artystów takich jak np. Aleksander Gierymski, Józef Brandt, Olga Boznańska, Ferdynand Ruszczyc, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Kazimierz Sichulski, Józef Mehoffer,  Leon Wyczółkowski czy Stanisław Wyspiański (#teamkraków, pamiętacie), których to dzieła trafiały do muzeum głównie dzięki aukcjom, czasem przekazywali je artyści albo kolekcjonerzy.

Jeśli chodzi o Malczewskiego, to wiele prac pochodziło właśnie z prywatnych zbiorów m.in. jego przyjaciela Piotra Dobrzańskiego, którego portret znajduje się na wystawie w Muzeum Narodowym w Poznaniu. W 1925 r. do Lwowskiej Galerii Obrazów trafił przekazany przez Erazma Barącza „Portret Tadeusza Barącza”, również aktualnie do podziwiania w Poznaniu. Z biegiem lat dochodziły kolejne prace Malczewskiego, w tym w 1940 r. pochodzące z rozwiązanego Muzeum Książąt Lubomirskich (m.in.: „Pytia” czy „Zatruta studnia”, oba obrazy również do podziwiania wiecie gdzie) i tak dalej.

Wystawa „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki”. Koncept kuratorski

Pod koniec 2022 r. cała kolekcja Malczewskiego Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki znalazła się na wystawie w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Najpiękniejsze jest to, że Paweł Napierała jest nie tylko kuratorem wystawy, ale i autentycznym herosem, ponieważ osobiście wyruszył na Ukrainę i przywiózł te prace. Takie kuratorowanie w wersji all inclusive to ja nad wyraz szanuję.

A szanuję tym bardziej, że szalenie zachwycił mnie koncept kuratorski – jakby widz „za wcześnie” przyszedł na wystawę i wpadł w środek przygotowań. Wystawa „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki” jest zaaranżowana w ten sposób, że widz ma wrażenie, że dopiero co przyjechał transport z pracami i jeszcze nie do końca wyrobiono się z rozpakowaniem go i przygotowaniem przestrzeni ekspozycji. W sali znajdują się zawinięte w folię rzeźby, niby gotowe do wyniesienia do innego pomieszczenia, pod ścianami stoją styropiany, które chroniły prace, na środku skrzynie, w których autentycznie dostarczono obrazy, a w jednej z nich nadal znajduje się… „Chrystus w Emaus”!!

Można poczuć się jak muzealnik, które dopiero co rozpakowuje skrzynię i zagląda do środka, żeby za chwilę wyjąć obraz. Tylko za bardzo nie wczuwajcie się w rolę muzealnika, rączki przy sobie, ewentualnie na katalogu wystawy wydanym w formie czarno-białej gazety.

Innymi słowy widz widzi to, czego normalnie nie widzi – (roz)pakowanie dzieł sztuki; widzi, w jaki sposób bezpiecznie się je transportuje i przechowuje, żeby mogły iść w świat i trwać.

Rozpisałam się niemożebnie, ale jestem zachwycona, że objęłam patronat nad tak wspaniałą wystawą jak „Idę w świat i trwam. Obrazy Jacka Malczewskiego z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki” w Muzeum Narodowym w Poznaniu.

Wystawę można podziwiać do końca marca, a może i dłużej. Prace pozostaną w Poznaniu, dopóki nie będą mogły bezpiecznie wrócić do Lwowa.